Het is een fase
De seksuele ontwikkeling is een onderdeel van de algehele ontwikkeling van een kind. Baby’s ontdekken al hun eigen lichaam en gevoelens en met elke leeftijdsfase verandert het gedrag en willen zij andere dingen weten. Dit heeft tot de puberteit nog geen seksuele betekenis, want kinderen kennen tot die tijd geen opwinding of lustgevoelens zoals jongeren of volwassenen die kennen.
Voor een veilige en gezonde ontwikkeling is het belangrijk om jouw kind te begeleiden bij elke fase.
0-4 jaar - ontdekken
Baby’s en peuters ontdekken hun lichaam door te kijken, te voelen en te herhalen wat zij fijn vinden. Ze worden graag geknuffeld. Dat versterkt hun eigenwaarde, zij voelen zich daardoor geliefd en het is belangrijk voor een veilige hechting. Ze zijn nieuwsgierig naar hun lichaam en dat van anderen. Zo kunnen ze hun eigen geslachtsdeel aanraken, kijken ze hoe andere kinderen eruitzien en ontdekken ze verschillen tussen een jongetje en een meisje. Allemaal gedrag dat hoort bij een gezonde (seksuele) ontwikkeling.
4-6 jaar – leren spelen
Kleuters vertonen meer ontdekgedrag. Ze spelen spelletjes om kijken hoe verschillende lichamen eruit zien, willen van alles weten en stellen vragen als ‘Waar komen baby’s vandaan?’. In deze fase is het goed om je kind regels uit te leggen, zoals dat ze nooit iets hoeven te doen wat ze niet fijn vinden, dat ze altijd moeten vragen of een ander iets oké vindt en dat ze elkaar nooit pijn mogen doen. Ook geef je regels mee als het gaat om bloot zijn of het aanraken van het eigen geslachtsdeel. Bijvoorbeeld dat je dit niet doet waar anderen bij zijn, dat je lichaam en je piemel/vulva van jou is en dat niemand dat zomaar mag aanraken als jij dat niet wil.
6-9 jaar – beetje spannend
De meeste kinderen stellen vanaf hun zesde jaar steeds meer vragen over seksualiteit. En ze vertellen soms schuine moppen of dagen je op een andere manier uit. Ook ontdekken ze in deze fase hoe het voelt om verliefd te zijn. Ze worden in deze fase ook vaak verliefd. Als ze jong zijn dan betekent dit vooral dat ze iemand heel lief vinden. Naarmate ze ouder worden, wordt het verschil tussen vriendschap en verliefdheid steeds duidelijker en wordt de verliefdheid intenser.
In deze fase gaan ze zich meer gedragen naar hoe zij denken of zien dat jongens en meisjes zich ‘horen’ te gedragen. Meer aan het eind van deze leeftijdsfase worden kinderen zich ook bewuster van zichzelf en van de mening van anderen. Daarom kan bijvoorbeeld pesten (on- en offline) in deze fase een sterkere negatieve invloed op de ontwikkeling van eigenwaarde. Ze vergelijken zichzelf met anderen en kunnen daardoor onzeker worden.
9-12 jaar – pre-puberteit
Veel kinderen gaan zich in deze fase meer schamen voor hun blote lichaam. Douchen of uitkleden doen ze ineens minder snel als anderen erbij zijn. Ze vragen zich af of hun lichaam wel normaal is en worden daar onzeker van. Sommige kinderen krijgen nu voor het eerst verkering, meestal met iemand uit de klas.
Vanaf een jaar of 10 worden ze meer nieuwsgierig naar seks. Ze gaan bijvoorbeeld online op zoek naar de betekenis van woorden. Sommige kinderen willen álles weten, anderen vinden het vies of schamen zich erbij. Juist in deze fase is het belangrijk je kind van informatie (passend bij leeftijd- en ontwikkeling) te voorzien en ze voor te bereiden op veranderingen in de puberteit. Oók als ze er zelf niet naar vragen, niet elk kind durft dat. Laat ze weten dat ze online dingen kunnen tegenkomen die niet voor kinderen bedoeld zijn. En dat ze nog steeds met vragen bij je terechtkunnen.
12-15 jaar - puberteit
In de puberteit willen kinderen hun eigen gang gaan en luisteren ze minder vaak naar wat ouders zeggen. Vrienden hebben en erbij horen wordt steeds belangrijker. Tegelijkertijd zijn ze gevoelig voor afwijzing en kritiek. Dat maakt ze kwetsbaar voor druk vanuit de vriendengroep.
Pubers zijn veel online. Via social media zoeken ze contact en flirten ze. Ook zoeken ze informatie over seks óf het wordt met ze gedeeld. Zo krijgen veel kinderen, gevraagd of ongevraagd, seksuele beelden en porno op hun smartphone te zien. Blijf hierover met hen in gesprek. Leg ze bijvoorbeeld uit dat wat ze online zien vaak niet is hoe seks in het echt gaat en vertel ze over de regels bij sexting (het aan elkaar sturen van sexy berichten, foto’s of video’s). Dat dit oké is als beiden dit willen én het tussen hen blijft. Naaktfoto’s en -video’s mogen nóóit ongevraagd worden doorgestuurd naar anderen. Dat is kwetsend en bovendien strafbaar.
Gevoelens van seksuele opwinding zijn op deze leeftijd normaal. Sommige jongeren ontdekken hun eigen lichaam door zelfbevrediging en sommigen (tong)zoenen voor het eerst. Voor lhbti+ kinderen kan dit ontdekken lastiger zijn. Zij beginnen vaak later, maar zetten dan meestal snellere stappen.
15-18 jaar – bijna volwassen
Jongeren flirten, hebben verkering, maken het uit en leren omgaan met liefdesverdriet. Sommigen wachten er nog even mee of het komt er gewoonweg niet van. Ze beginnen op deze leeftijd te experimenteren met seksualiteit en doen stap voor stap allerlei ervaringen op. Het begint vaak met voelen, strelen, vingeren en aftrekken. Bij zichzelf of met anderen. De een doet dit eerder dan de ander. De helft van de jongeren is 18 als ze voor het eerst geslachtsgemeenschap hebben.
Op deze leeftijd zijn jongeren vaak (nog) niet goed in het aangeven van hun wensen en hun grenzen. Daardoor lopen zij een verhoogd risico op (seksueel) grensoverschrijdend gedrag en misbruik. Het is dus belangrijk hier thuis open gesprekken over te voeren en ze te vertellen dat ze hun eigen wensen en grenzen mogen aangeven en die van anderen moeten respecteren. Er moet altijd consent (wederzijdse toestemming) zijn. En bij elke stap hoor je te checken of de ander dat ook wil. Soms lukt het niet om de eigen wensen en grenzen goed aan te geven en dat is ook oké. Jongeren leren door te onderzoeken en maken soms fouten.
Het beoordelen van gedrag
Het kan soms lastig zijn om goed in te schatten of seksueel getint gedrag ‘normaal’ en passend bij de leeftijd is of niet. Hulp hierbij is het Vlaggenssysteem, ontwikkeld door Sensoa. Lees deze ouderbrochure Over de grens.