Cultuur en religie

Cultuur

Cultuur vormt de basis waarop mensen met elkaar samenleven. De Britse antropoloog Edward Burnett Tylor beschreef cultuur als ‘het complexe geheel waarin kennis, geloof, kunst, moraal, wet en andere mogelijkheden en gewoonten verworven door de mens als lid van de samenleving een plek hebben’. Cultuur is dynamisch en verandert continu. Hierbinnen veranderen opvattingen en sociale betekenissen van seksualiteit mee.

In tegenstelling tot wat veel mensen denken, is cultuur dus niet statisch. Opvattingen over relaties en seksualiteit zijn dit ook niet, hoe hardnekkig deze soms ook mogen lijken.

Religie

Religie draait om het geloof in het goddelijke of God. Het geloof en de bijbehorende geschriften bieden mensen een leidraad op basis waarvan waardevolle invulling aan het leven wordt gegeven en belangrijke beslissingen gestoeld zijn.

De belangrijkste religies in Nederland zijn katholicisme (20 procent van de bevolking), protestantisme (15 procent) en islam (5 procent).

Samenspel

De scheidslijn tussen religie en cultuur is niet altijd duidelijk, soms overlappen zij. Beide beïnvloeden immers waarden, normen, opvattingen en gedragingen van mensen. Belangrijk is dat opvattingen en denkbeelden per persoon verschillen en niet per definitie naar een hele groep te generaliseren zijn.

Elke vijf jaar doen Rutgers en Soa Aids Nederland in samenwerking met de GGD’en onderzoek naar seksueel gedrag van jongeren. Hierin onderzoeken we ook het verband met cultuur en religie. Bekijk het onderzoeksrapport ‘Seks onder je 25e’ (2017) voor de belangrijkste uitkomsten.

Onderhandeling

Jongeren, ongeacht cultuur of religie, ontwikkelen zichzelf in relatie tot anderen en binnen een bredere sociaal-culturele context. Deze context vormt hen, maar legt vaak ook beperkingen op aan hun bewegingsvrijheid. Vanwege maatschappelijke ongelijkheid geldt dit voor bepaalde jongeren meer dan voor anderen. Ook op relationeel en seksueel vlak.

Onderzoeker Marianne Cense laat in haar onderzoek zien hoe jongeren navigeren tussen persoonlijke verwachtingen en ervaringen, sociale relaties en normatieve kaders. Haar onderzoek toont aan dat deze ‘strategische onderhandeling’ moeilijker is voor jongeren die afwijken van wat cultureel als ‘normaal’ wordt gezien, bijvoorbeeld doordat zij zich identificeren als niet-heteroseksueel, genderfluïde of transgender. Of door niet te passen in culturele opvattingen over ‘nette meisjes’ en ‘echte mannen’. Ze moeten meer moeite doen om verbonden te blijven met familie en leeftijdsgenoten, ze krijgen via school en media minder verhalen te horen waarmee ze zich kunnen identificeren, en ze krijgen eerder met negatieve oordelen en sociaal stigma te maken.

Welke vragen hebben leerlingen over cultuur, religie en seks?

Leerlingen kunnen onderling sterk verschillen in hun opvattingen, normen, waarden, wensen en grenzen. Ook kunnen er andere regels gelden voor meiden en jongens, waardoor meiden terughoudend zijn om in het openbaar over seksualiteit te praten. Meiden én jongens kunnen vragen hebben, maar deze niet altijd stellen of verschillend reageren op vragen van een docent.

Leerlingen onder de 12 jaar

• Wat is besnijdenis?
• Wat is het maagdenvlies?

Leerlingen boven de 12 jaar

• Mag ik van mijn geloof fantaseren over seks?
• Ik mag geen seks hebben voor het huwelijk. Dan heb ik deze les toch niet nodig?
• Kan ik seksuele voorlichting krijgen van iemand uit mijn eigen cultuur?
• Mogen jongens wel seks hebben voor het huwelijk?
• Is het een zonde of haram als je masturbeert?
• Ik mag geen condooms gebruiken volgens mijn geloof. Hoe kan ik mezelf beschermen tegen hiv of ongewenste zwangerschap?
• Als je homo bent, kun je dan geen moslim of christen meer zijn?
• Kan een jongen tijdens de seks voelen of een meisje nog maagd is?
• Kan het maagdenvlies scheuren tijdens het fietsen of sporten?

Lesgeven over cultuur, religie en seks

Iedereen heeft zijn eigen kijk op relaties en seksualiteit. Opvoeding, ervaringen met seksualiteit, cultuur en religie zijn van invloed op de manier waarop jongeren tegen relaties en seksualiteit aan kijken. Seksuele vorming is zeker mogelijk. Hier vind je tips en aandachtspunten.

• Benoem verschillende seksuele waarden en normen die er binnen een samenleving kunnen bestaan. Verschil mag er zijn. Licht toe dat ook binnen culturele en religieuze groepen opvattingen over dit onderwerp kunnen verschillen. Veel waarden en normen zijn ook gestoeld op persoonlijke ervaringen en opvattingen. Benoem dat er geen ‘juiste’ mening of ‘juiste’ waarden en normen bestaan. Stimuleer juist de onderlinge discussie.
• Wijs leerlingen op de seksuele rechten voor jongeren, die door veel landen en religieuze staten in de wereld zijn onderschreven.
• Er zijn thema’s die religieus of cultureel gevoeliger liggen, zoals seks voor het huwelijk, homoseksualiteit en abortus. Begin een lessenserie seksuele vorming in een diverse groep met minder gevoelige onderwerpen als verliefdheid, puberteit en voortplanting. Bespreek daarna stapsgewijs de meer gevoelige thema’s en laat verschillende opvattingen en denkbeelden de revue passeren.
• Zet geen vergrootglas op de cultuur of het geloof van leerlingen. Bespreek thema’s en vraag leerlingen om hun mening. Sommige leerlingen van verschillende geloofsovertuiging of culturele achtergrond hebben dezelfde mening. Benoem juist de overeenkomsten en plaats niet alles in cultureel of religieus perspectief. Laat leerlingen, als zij hier behoefte aan hebben, aan het woord over hun eigen betekenis en laat hen zelf vertellen of dit eventueel geworteld is in hun cultuur of geloof.
• Benoem het onderscheid tussen medische/biologische feiten en opvattingen over seksualiteit. Leg bijvoorbeeld uit wat het maagdenvlies is en benoem dat een meisje ook zwanger kan raken als een jongen niet in haar klaarkomt. Wees op de hoogte van veelvoorkomende mythen onder jongeren, zoals: ‘bij de eerste keer geslachtsgemeenschap bloedt een meisje altijd’.
• Treed altijd op tegen discriminatie of respectloos gedrag, of dit nu wel of niet op grond van culturele of religieuze achtergrond gebeurt.
• Wees bewust dat culturen vaak duidelijk voorschrijven hoe mannen en vrouwen zich horen te gedragen. Dit geldt ook voor de Nederlandse cultuur. Die genderrollen krijgen ook weerslag op het gedrag van leerlingen in de klas.