Help, hoe ga ik hiermee om?

0 – 4 jaar
4 – 6 jaar
6 – 9 jaar
9 – 12 jaar
12 – 15 jaar
15 – 18 jaar

21 Situaties, op volgorde van leeftijdsfase

0-4 jaar

Bij het verschonen van je baby, zie je dat hij een stijve piemel heeft. Is dit gedrag dat hoort bij de ontwikkeling?

Een lichamelijke erectie bij baby’s is heel normaal en heeft niets te maken met opwinding. Het heeft niks te maken met de handelingen die jij uitvoert, het is een puur lichamelijke reactie. Ga gewoon door met verschonen. Het is wél handig de piemel naar beneden in de luier te vouwen voor je die dichtdoet, anders plast hij boven de luier uit.

Je dochter van 2 zit vaak aan haar vulva. Hoe ga je hiermee om?

Vanaf circa 9 maanden kunnen kinderen hun geslachtsdelen doelgericht aanraken (daarvoor gebeurt dit toevallig). Het aanraken van de geslachtsdelen op deze leeftijd is iets waar opvoeders zich soms ongemakkelijk bij voelen. En waarvan ze zich afvragen of ze dit moeten toelaten. Toch is er niets vreemds aan het aanraken van het eigen geslachtsdeel, dit hoort bij de ontwikkeling van kinderen en bij het ontdekken van het lichaam. Ze ontdekken dat het aanraken van het geslachtsdeel een ander gevoel geeft dan bijvoorbeeld het aanraken van de arm. Het aanraken geeft een prettig gevoel, maar wel anders prettig dan bij volwassenen, want bij kinderen is er geen sprake van gevoelens als lust en opwinding zoals volwassenen die ervaren.’

Verbied het niet, dan geef je je kind het gevoel dat het aanraken van het geslachtsdeel niet oké is. Afleren hoeft ook niet, dit is normaal gedrag en heeft niet dezelfde betekenis als bij volwassenen die zichzelf aanraken. Je kunt je kind bijvoorbeeld wel vertellen dat het niet gepast is om zichzelf aan te raken in een bepaalde context (bijvoorbeeld als er anderen bij zijn). Maar wel als het bijvoorbeeld thuis is, alleen op haar kamer. Je kunt bijvoorbeeld zeggen: ‘Ik weet dat het een prettig gevoel geeft, maar dat mag je doen als je alleen bent, bijvoorbeeld op je kamer of in je bed. Niet hier, dat is niet netjes waar anderen bij zijn.’

Je zoon van 3 gaat soms met andere kindjes mee naar de wc, vooral met meisjes. Wat moet je hiermee doen?

Als ouder kun je zelf beslissen of je dit wel of niet goed of prettig vindt. Weet dat het ontdekken van het lichaam op zich hoort bij de ontwikkeling van kinderen op deze leeftijd. Jonge kinderen zijn nieuwsgierig. Verschillen tussen jongens en meisjes, en dus ook verschillen tussen de geslachtsdelen, zijn voor kinderen van deze leeftijd heel interessant. Houd hierbij in gedachten, dat er aan dit gedrag bij kinderen géén seksuele lading zit.

Als je ziet dat jouw zoon hier nieuwsgierig naar is, kun je hem daarin begeleiden: ‘Ik denk dat je nieuwsgierig bent om te zien hoe andere kinderen naar de wc gaan, klopt dat? Toch vindt niet iedereen dat leuk als je dan meeloopt. Kom, ik zal je met een boekje uitleggen hoe dat zit.’

Nogmaals, het is aan jou als ouder om hierin te bepalen wat je wel en niet prettig vindt en in welke situatie.

Benieuwd naar extra voorbeelden van wat je wanneer wél en niet uitlegt aan kinderen in de leeftijd van 0 tot 12 jaar? Lees dan 100 antwoorden bij seksuele opvoeding van Belle Barbé.

Je kind van 3 raakt in bad jouw borsten aan en vraagt: ‘Wat is dat?’

Kinderen zijn nieuwsgierig naar het lichaam van anderen. Wat is een jongen, wat is een meisje? Wat is papa? Wat is mama? En hoe kan je dat zien? Maak gebruik van die nieuwsgierigheid. Geef je kind eerlijk antwoord als het vragen heeft. Leg het op een makkelijke manier uit en vertel dat het een onderdeel is van het (vrouwelijk) lichaam. Zeg bijvoorbeeld: ‘Dat is mijn borst, die krijgen vrouwen als zij in de puberteit komen. En als een vrouw een kindje krijgt, kan het kindje ook melk uit de borst drinken.’

Als je het niet prettig vindt dat je kind jouw borsten aanraakt, kun je daarin ook je grens aangeven door iets te zeggen als: ‘Dat zijn mijn borsten, die zijn van mama. Maar ik vind het niet fijn als je ze zomaar aanraakt.’ Zo leer je je kind dat het zelf ook grenzen aan mag geven over het eigen lichaam.

4 – 6 jaar

Je kind van 4 roept giechelend ‘poep’ of ‘piemel’ of andere ‘vieze’ woorden. Hoe stop je dit?

Kinderen krijgen op een gegeven moment door dat bepaalde woorden bij volwassenen een reactie uitlokken. Daarom gaan ze die woorden herhalen. Geef hier zo min mogelijk aandacht aan, dan gaat de lading er vanzelf vanaf. Hoe ongemakkelijker of bozer je wordt, hoe meer lading het woord krijgt en dus hoe spannender en leuker om het te roepen. Kortom, de beste oplossing: negeren of zelf meedoen (dan laat je zien dat het gewone woorden zijn).

Je kunt er een spelletje van maken, bijvoorbeeld dat ze elke dag (of elke week) vijf minuten lang net zo veel ‘vieze’ woorden mogen zeggen als ze zelf willen. En verder niet. Dan is de lol en de lading er ook snel van af.

Je kind van 4 trekt de broek van een ander kind naar beneden. Hoe reageer je?

Begrens het gedrag. Vertel je kind dat je niet zonder toestemming de broek van een ander naar beneden mag trekken. Zo leer je kinderen dat zij grenzen van een ander moeten respecteren en zelf ook hun grenzen aan mogen geven.

Daarnaast kun je vertellen hoe de lichaamsdelen heten die het kind wil zien of wil laten zien en of het daar vragen over heeft. Je kunt ook vertellen dat iedereen een piemel of een vulva heeft. Maar ook dat het niet netjes is deze in het openbaar/aan iedereen te laten zien.

Je dochter van 5 vraagt ‘waar komen baby’s vandaan?’. Hoe kun je dit uitleggen?

Je kunt peuters en kleuters gewoon eerlijk antwoord geven. Je kunt bijvoorbeeld zeggen: ‘Een zaadje van een papa komt bij een eitje van een mama. Daar groeit een baby uit, in de buik van de mama. Als het baby‘tje groot genoeg is, komt het uit de vagina van de mama naar buiten.’ Als je kind meer wil weten, kun je ook meer vertellen. Bijvoorbeeld: ‘Als papa en mama een kindje willen, gaan zij vrijen, dat is iets wat volwassenen doen als ze elkaar heel lief vinden. Daarbij gaat de piemel van papa in de vagina van mama. Door de piemel kan het zaadje in de buik van mama komen.’ Je kunt ook andere manieren van bevruchting toelichten. Of een boek met plaatjes gebruiken.

Maak het simpel, houd het kort. Voor een kind is zo’n vraag eigenlijk niet anders dan een vraag over een ander onderwerp. Wij volwassenen geven de vraag en/of het antwoord een seksuele lading. Die heeft een jong kind nog niet. Die krijgt het antwoord en gaat door waar het mee bezig was. Daarbij onthouden kinderen alleen informatie die past bij hun leeftijd. Als het te ingewikkeld is, dan vergeten ze het weer en zullen ze het een volgende keer nog eens vragen.

Je kind van 5 speelt graag doktertje. Kun je dit toelaten?

Als ouder kun je zelf beslissen of je dit wel of niet goed of prettig vindt. En in welke situatie wel of niet. Het ontdekken van het eigen lichaam hoort bij de ontwikkeling van kinderen op deze leeftijd. Als ouder kun je bijvoorbeeld meegeven dat er bepaalde regels zijn: doe dit alleen als allebei de kinderen dit willen en ze elkaar geen pijn doen. Zeg bijvoorbeeld: “Als je geen zin hebt in doktertje spelen, hoef je het niet te doen”. Of: “Een ander niet dwingen, niets in gaatjes steken (niet in de mond, maar ook niet in de vagina of anus) en een ander geen pijn doen.” Ook moeten kinderen van ongeveer dezelfde leeftijd en ontwikkelingsniveau zijn. Veel scholen hebben de regel dat de onderbroek tijdens het spel aan moet blijven. Deze kun je thuis ook gebruiken, als je dat prettig vindt.

Veel scholen gebruiken bovendien, net als kinderdagverblijven en zorginstellingen, het Vlaggensysteem om te duiden welk gedrag passend is binnen welke leeftijd. Het Vlaggensysteem stimuleert gezond gedrag en draagt bij aan het voorkomen en terugdringen van seksueel grensoverschrijdend gedrag onder kinderen en jongeren Daarbij wordt gelet op 6 gedragscriteria, zoals 1) toestemming, 2) vrijwilligheid, 3) gelijkwaardigheid, 4) leeftijds- of ontwikkelingsadequaat, 5) contextadequaat en 6) zelfrespect. Hoewel deze is ontwikkeld voor professionals, vind jij het als ouder mogelijk ook interessant, bijvoorbeeld om te leren hoe je kunt reageren wanneer er vriendjes en vriendinnetjes bij jou thuis over de vloer zijn. Lees dan de ouderbrochure Over de grens.

6 – 9 jaar

Je zoon van 6 zegt dat hij verliefd is op zijn vriendje. Is hij homoseksueel?

Dat kan, maar dat hoeft zeker niet. Jonge kinderen geven soms aan dat ze ‘verliefd’ zijn, bijvoorbeeld op hun moeder, juffrouw of konijn. Hiermee bedoelen zij dat ze iemand heel lief vinden. Je kunt in dit geval aan je kind vragen wat het voor hem betekent om verliefd te zijn. Daarmee laat je zien dat je hem serieus neemt en dat de gevoelens en mening van je kind belangrijk zijn. De vraag kan ook een gelegenheid zijn om je kind te vertellen dat sommige jongens op jongens verliefd worden, of op jongens en meisjes. En dat meisjes ook op meisjes verliefd kunnen worden of op jongens. En dat dat oké is. Je kunt niet kiezen op wie je verliefd wordt.

Je zoon van 6 wil alleen met jongens spelen, is dat erg?

Kinderen spelen op deze leeftijd bij voorkeur met kinderen van hetzelfde geslacht. Veel kinderen gaan zich op deze leeftijd gedragen zoals ze denken dat een jongen of een meisje zich ‘hoort’ te gedragen (genderstereotype) maar dat hoeft natuurlijk helemaal niet. Kinderen hoeven zichzelf geen ‘jongens-’of ‘meisjesrol’ aan te meten. Laat je kind gewoon zichzelf zijn.

9 – 12 jaar

Mijn kind van 9 jaar is verliefd, hoe ga ik daar mee om?

Rond deze leeftijd ontdekken sommige kinderen hoe het is om verliefd te zijn. Het is belangrijk de verliefdheid serieus te nemen en je kind te laten weten dat dit gevoel heel normaal is. Je kunt er open vragen over stellen. Er zijn ook genoeg boeken over verliefdheid, zoals ‘Ik vind jou lief.’ of ‘Ben jij ook op mij?’ van Sanderijn van der Doef, waarmee je het op een leuke en luchtige manier bespreekbaar kunt maken. Niet elk kind wil hierover praten en dat is ook goed. Respecteer dat. Maar laten weten dat je er bent en dat ze bij jou terechtkunnen met vragen, is belangrijk.

Sommige kinderen krijgen ook voor het eerst ’verkering’, meestal met iemand uit de klas. Ze raken elkaar op deze leeftijd nog nauwelijks aan en zijn ook bijna nooit samen zonder anderen erbij. Bij elkaar staan op het schoolplein en samen spelen is al leuk en spannend genoeg. Soms elkaars hand vast houden en heel soms een kusje geven.

Ik mag mijn kind van 9 opeens niet meer bloot zien, is dat normaal?

Veel kinderen gaan zich in deze fase steeds meer schamen voor hun blote lichaam. Als ze zich douchen of uitkleden, doen ze dat liever niet waar anderen bij zijn. Ze vragen zich af of hun lichaam wel normaal is en kunnen daar onzeker van worden. Het kan ook uitmaken wie die anderen zijn. Zo vinden sommige kinderen het thuis geen probleem om zich uit te kleden, maar bij de gymles wel.

Mijn kind van 10 komt straks in de puberteit. Moet ik daar nu al iets over vertellen?

Ja. Om kinderen voor te bereiden op de puberteit, is het belangrijk ze tijdig te vertellen dat hun lichaam gaat veranderen. Dan worden ze niet overvallen door de groei van schaamhaar en okselhaar, de groei van borsten en schaamlippen of piemel, de eerste zaadlozing of de eerste menstruatie.

Je kunt ook vertellen dat hun gevoelens in de puberteit kunnen veranderen. Bijvoorbeeld dat hun stemming door de hormonen kan wisselen, waardoor ze zich het ene moment heel vrolijk en het andere moment boos of verdrietig voelen. En dat dat er allemaal bij hoort.

Als je het lastig vindt om hierover te praten, zijn er ook goede boekjes die je kinderen zelf kunnen lezen. En je kunt ze verwijzen naar Pubergids.nl Hier kunnen ze zelf dingen kunnen lezen over de puberteit en waar jij ze vervolgens vragen over kunt stellen.

Mijn zoon van 11 heeft porno gezien. Wat moet ik daarmee?

Vooral jongens kunnen in deze leeftijdsfase al geïnteresseerd zijn in seksuele beelden. Sommige meiden ook. Je hoeft je hier niet direct zorgen over te maken. Het kan ook zijn dat je kind dit per ongeluk heeft gezien of dat iemand dit je kind heeft laten zien.

Het is belangrijk om je kind te vertellen dat het online dingen kan tegenkomen, die niet voor kinderen geschikt zijn. Dat als ze iets opzoeken over seks, ze porno te zien kunnen krijgen. Als ze daar van schrikken kunnen ze het wegklikken en het je vertellen.

Het is ook belangrijk om je kind te leren dat porno gespeelde seks is, bedoeld om volwassenen op te winden. En dat seks in het echt anders gaat. Dan is er meer aandacht voor wat je allebei fijn vindt en hoort strelen en lief zijn voor elkaar er ook bij. In het echt gaat seks om consent (wederzijdse toestemming) vertrouwen, plezier en seksueel contact met verschillende handelingen.

12 – 15 jaar

Mijn kind heeft nooit vragen over seksualiteit, hoe begin ik dan toch het gesprek?

Sommige ouders vinden het lastig om zelf een gesprek te beginnen over seksualiteit. Ze vinden het bijvoorbeeld ongemakkelijk, hebben zelf vroeger deze gesprekken nooit gehad of zijn bang om iets verkeerds te zeggen. Dat begrijpen we. En speciaal daarom hebben we een webpagina vol tips hoe je dit gesprek kunt starten. Je vindt er voorbeelden over:

• Hoe je zelf een gesprek start
• Hoe je in kunt gaan op haakjes die kinderen zelf al geven
• Hoe je kunt reageren op vragen

Onthoud dat seksuele voorlichting een doorlopend proces is en dat je regelmatig open gesprekken kunt voeren naarmate je kind ouder wordt en meer vragen heeft. Het belangrijkste is dat je kind zich comfortabel en ondersteund voelt bij het bespreken van seksualiteit.

Je puber is onzeker over diens lichaam. Hoe help je hen een positief zelfbeeld te ontwikkelen?

Jongeren zijn in deze fase veel bezig met hoe ze eruitzien en wat anderen daarvan denken. Het kan helpen met je kind te praten over de beelden en ideeën die online(media) ze geeft. Er zijn een aantal accounts die body positivity, (lichaamspositiviteit) laten zien op social media. Kijk eens met ze mee naar wat ze online zien.

De beelden die (online)media laten zien, komen vaak niet overeen met de werkelijkheid. Veel beelden zijn bewerkt en geven een eenzijdig, onrealistisch beeld van het lichaam. Daarnaast tonen zij vooral stereotype man- en vrouwrollen en het “ideale lijf”. Oftewel, slanke meiden die zich sexy gedragen en stoere jongens die door meiden worden aanbeden. Niet zoals de werkelijkheid is (of zou moeten zijn). Het is goed om je kind uit te leggen dat deze lichaamsstandaarden voor veel mensen niet realistisch zijn.

Laat je kind ook weten dat het normaal is om in deze periode, waarin het lichaam zo ontwikkeld, onzeker te zijn. En benadruk dat elke puber dat heeft en dat iedereen zich afvraagt of ze wel normaal zijn. Laat weten dat elk lichaam er anders uitziet en dat iedereen dus normaal is.

Ook zou je je kind eens mee kunnen nemen naar de sauna of naar het strand, waar het allerlei verschillende soorten lichamen ziet. Hier kun je dan met elkaar over in gesprek gaan.

Het belangrijkste dat je kunt doen is een voorbeeld zijn. Als jij ontevreden bent over je eigen lijf, dan krijgt je kind daar wat van mee. Heb je een positieve houding als het gaat over jouw lichaam – ook/juíst als het niet voldoet aan de standaard schoonheidsidealen – dan geef je hiermee positieve signalen aan je kind.

Je kind van 15 heeft verkering en je wil graag dat het weet hoe de grenzen aan te geven en te herkennen bij een ander. Hoe leer je dit?

Leer je kind op het eigen gevoel te vertrouwen. Vertel dat het belangrijk is om duidelijk te zeggen als je iets (nog) niet wil. Een ander hoort jouw mening te respecteren en jij die van de ander. Maak duidelijk dat je kind zelf mag aangeven waar de grens ligt. Als je A zegt, hoef je nog geen B te zeggen. Handige zinnetjes als voorbeeld:

• ‘Je hebt een ja- en een nee-gevoel.’ Kinderen kunnen zo het verschil voelen tussen wat ze wel (ja-gevoel) en niet (nee-gevoel) willen.
• ‘Wat jij fijn en leuk vindt, hoeft een ander niet prettig te vinden.’
• ‘Mensen kunnen ook zonder woorden aangeven wat ze wel en niet willen.’ (Leer ze ook op non-verbale signalen te letten)
• ‘Bij seks is het belangrijk dat je het allebei fijn hebt. Dat kan alleen als je er allebei mee instemt, het leuk hebt met elkaar en rekening houdt met elkaar. Je moet dus steeds bij de ander checken of die het oké vindt (consent vragen). Is het geen ‘ja’ of is het je niet duidelijk of het oké is, dan heb je géén toestemming.’ 

15 – 18 jaar

Je dochter van 16 heeft verkering en wil anticonceptie gebruiken. Je wilt niet dat ze al seks heeft. Hoe ga je hiermee om?

Ga met je kind in gesprek en bespreek waarom zij graag anticonceptie wil gebruiken. Misschien is het wel om een andere reden dan om veilige seks te hebben.

Het is ook belangrijk om met elkaar te praten over seksualiteit, haar daar uitleg over te geven en te vragen hoe zij er tegenover staat. Ook het bespreken van wensen en grenzen is hierin belangrijk.

Verbieden is meestal niet de beste oplossing. De kans bestaat dan dat ze het stiekem gaat doen zonder dat ze goed voorbereid is. Je kunt beter vertellen wat je ervan vindt en waarom je dat vindt. Als kinderen je standpunt begrijpen, zullen ze het eerder overnemen. Blijf erover met haar in gesprek.

Je dochter van 17 stuurt weleens sexy foto’s naar haar vriendinnetje. Hoe kun je hier het beste op reageren?

Het versturen van seksueel getinte beelden via internet en social media wordt ook wel sexting genoemd. Sexting hoort bij de seksuele ontwikkeling en bij de leeftijd van je kind. Het is is oké als beide jongeren toestemming hebben gegeven en de foto nooit doorgestuurd wordt. Heel veel jongeren doen aan sexting, het is een manier om seksualiteit te beleven.

Je kunt meegeven dat het versturen van een sexy foto of filmpje nooit helemaal zonder risico is. Namelijk dat deze toch bij anderen terechtkomt, voor wie het niet bedoeld was. Het is goed dat ze bekend is met dit risico, maar benadruk vooral dat je nóóit een sexy foto of filmpje mag doorsturen zonder toestemming. Het zonder toestemming doorsturen van foto’s en filmpjes (ongewenste sexting) is enorm kwetsend en bovendien strafbaar. En dit is nooit de schuld van de persoon op de foto of in het filmpje.

Je hebt ontdekt dat je zoon van 16 condooms heeft gekocht, maar seks voor het huwelijk past niet binnen jullie religie of gezinswaarden. Hoe voorkom je dat hij ze gebruikt?

Je kunt het niet voorkomen, wél kun je jouw waarden en normen met je zoon bespreken en hem voorbereiden op een volgende fase. Je hoeft niet te schrikken dat hij condooms heeft. Jongeren hebben op deze leeftijd interesse in alles wat met seks te maken heeft. Het is helpend hierover in gesprek te blijven. Verbieden is meestal niet de beste oplossing. De kans bestaat dan dat hij het stiekem gaat doen zonder dat hij goed voorbereid is. Je kunt beter vertellen wat je ervan vindt en waarom je dat vindt. En je kunt bijvoorbeeld vragen of hij weet hoe een condoom wordt gebruikt en vraag waarom hij ze gekocht heeft. Leg je kind uit hoe een condoom gebruikt wordt en vertel meer over jouw ideeën over het hebben van seks en de eerste keer. Zo kun je als ouder betrouwbare informatie geven. Als kinderen je standpunt begrijpen, zullen ze het eerder overnemen. Het kan als ouder/opvoeder lastig zijn als je kind andere keuzes maakt dan jij graag zou zien, maar probeer zoveel mogelijk met elkaar in gesprek te blijven.

Je hebt het gevoel dat je kind homo is, hoe ga je hiermee om?

Heb je de indruk dat je kind homo is, dan kun je dit bespreken of er naar vragen. Je kunt bijvoorbeeld vragen of het al eens verliefd is geweest op een jongen of een meisje. Wees er wel voorzichtig mee en bedenk dat de meeste jongeren pas wat aan hun ouders kwijt willen als ze honderd procent zeker zijn van hun gevoelens. Laat je kind weten dat het voor jou niets uitmaakt of het op jongens of meisjes valt en dat je er voor je kind bent.

Het kan best een worsteling zijn voor je kind om zijn seksuele oriëntatie te onderzoeken. Heteroseksualiteit komt het meeste voor en is de norm. De meeste voorbeelden zijn van hetero-relaties, seksuele voorlichting is grotendeels gericht op hetero’s en ga zo maar door. Andere seksuele oriëntaties zijn daarom minder geaccepteerd, waardoor dit meer aandacht vraagt van jou als ouder.

Ook praten veel pubers niet makkelijk over intieme zaken met hun ouders. Dat betekent dat je ruimte moet laten voor twijfel. ‘Je hoeft het niet zeker te weten, maar denk je wel eens dat…’ Luister in liefde, maar geef ook ruimte aan je kind. Pas op dat je je kind niet te veel vraagt en laat kinderen op hun eigen tempo hun gevoelens ontdekken.

Je kunt je kind ook steunen door al voor de puberteit te laten merken dat je er open voor staat, en het van jongs af aan bespreekbaar te maken in het gezin. Daarvoor kun je:

• Verschillende seksuele oriëntaties (homo, lesbisch, bi, pan, etc.) als optie noemen als het over de liefde gaat.
• Berichten uit het nieuws die betrekking hebben op seksuele voorkeur aan tafel bespreken.
• Rolmodellen zoals zangers, filmsterren of sporters noemen die zichzelf zijn en succesvol.

En laat je kind merken dat het altijd bij jou terechtkan en dat je altijd veel van je kind houdt.