Situaties in de klas op het (voortgezet) speciaal onderwijs

Belang van seksuele vorming in het speciaal onderwijs

Waarom is het belangrijk om seksuele vorming te geven in het speciaal onderwijs? Ook deze leerlingen maken een seksuele ontwikkeling door: ze worden verliefd, hebben relaties en vertonen seksueel gedrag. Daarnaast kan deze groep extra kwetsbaar zijn voor seksueel grensoverschrijdend gedrag. Relationele en seksuele vorming helpt hen verantwoorde keuzes te maken.

Lees meer over het belang> 

1. Positief zelfbeeld creëren

Veel leerlingen met een beperking maken zich zorgen over de manier waarop de buitenwereld hen ziet. Ze zijn onzeker en vragen zich af of ze wel aantrekkelijk zijn. Hierdoor kunnen ze gevoeliger zijn voor aandacht van anderen. Wat kun je doen om een positief zelfbeeld te stimuleren?

Tips om een positief zelfbeeld te creëren 

• Besteed extra aandacht aan de ontwikkeling van een positief zelf- en lichaamsbeeld. Je kunt leerlingen bijvoorbeeld op een tekening van een (bloot) lichaam laten aangeven wat ze mooi aan zichzelf vinden. Of je kunt ze van zichzelf of van de ander positieve karaktereigenschappen laten benoemen. Bespreek dit klassikaal na en zorg ervoor dat iedere leerling iets positiefs over zichzelf heeft genoemd of gehoord. Laat weten dat iedereen uniek is en de moeite waard. Ook kunt je leerlingen oprecht gemeende complimentjes aan elkaar laten geven. Gebruik daarvoor lesmateriaal van de lessen sociale competentie.
• Stimuleer de zelfstandigheid en eigen inbreng van leerlingen. Hierdoor kan hun zelfvertrouwen en gevoel voor eigenwaarde toenemen. Geef je leerlingen een stem in het vormgeven van de lessen over seksuele en relationele vorming. Je kunt hiervoor de Toolkit Totally Sexy of de vragenlijst voor leerlingen gebruiken.
• Leg uit dat mensen in de media mooier gemaakt worden dan ze in het echt zijn. In veel bestaande methodieken en aanvullende materialen zijn lessen en werkvormen hierover opgenomen. In de werkboeken Media en Hoe zie ik er uit van Strux staan goede oefeningen. Ook gebruiken veel docenten Kriebels in je buik (groep 7/8) en de afleveringen van het Liefdesplein.
• Praat samen met leerlingen over de toekomst. Hoe zien zij hun toekomst voor zich? Welke invloed heeft de beperking? Kies altijd voor een positieve insteek, maar blijf wel realistisch. De methoden Seks@relaties.kom en StrUx hebben lessen over toekomstperspectief. Ook in de spellen SeCZ Talk en Vrienden en vrijers komt het thema aan de orde.​

3. Seksueel gedrag in de klas

In het (voortgezet) speciaal onderwijs hebben docenten vaak te maken met leerlingen die ongepast of grensoverschrijdend seksueel gedragen vertonen. Door middel van het Vlaggensysteem kun je duiden of gedrag gepast of zorgwekkend is. Vervolgens kun je het gedrag begrenzen, een alternatief bieden, regels vaststellen en eventueel ouders of professionals inlichten. 

Tips bij seksueel gedrag in de klas:

• Benoem het bedrag en begrens het
• Bied een alternatief aan 
• Benoem dat dit privé is en daarom in de klas niet mag, maar wel in de slaapkamer
• Stel gedragsregels op en bespreek deze tijdens de les
• Betrek ouders of professionals

Lees meer over problemen signaleren 

Toepassen in het echte leven

Soms blijkt dat leerlingen wat ze op school leren lastig kunnen generaliseren naar situaties en vaardigheden in het ‘echte’ leven. Dit kan leiden tot ongewenste, onveilige seks en onbedoelde zwangerschap. Wat kun je als docent doen om dat te voorkomen?

Tips 

• Laat leerlingen onderling vragen van elkaar beantwoorden
• Werk met concrete en realistische voorbeelden
• Laat leerlingen een spreekbeurt geven over veilige seks, weerbaarheid of relaties
• Vertel leerlingen wie ze hulp kunnen vragen bij specifieke situaties, zoals als ze geen seks willen of geen condooms bij zich hebben. 

5. Omgaan met expliciete of persoonlijke vragen 

Tijdens lessen over seksuele vorming kunnen leerlingen je allerlei vragen stellen over seks. Je maakt het onderwerp bespreekbaar door de vragen adequaat te beantwoorden en er niet van te schrikken. Soms is dat lastig, vooral als de vragen onverwacht, persoonlijk of misschien provocerend zijn. Hoe ga je daar mee om?

• “Met hoeveel personen bent u tot nu toe naar bed geweest?”
• “Wat is uw lievelingsstandje?“ 
• “Waarom hebben mensen anale seks? Dat doen alleen homo’s, toch?”

Manieren om te reageren op lastige vragen

• Denk voor de les goed na over welke vragen je wel of niet wil beantwoorden. 
• Neem tijdens de les wat tijd voordat je reageert en ga na of je hier wel persoonlijk op wilt antwoorden.
• Ga na waar de vraag vandaan komt. Proberen de leerlingen te provoceren, verhullen ze een eigen vraag, willen ze stoer doen of alleen maar aandacht trekken? Of zijn ze oprecht geïnteresseerd in een antwoord? 
• Honoreer de vraag. Bijvoorbeeld: “Goed dat je deze vraag durft te stellen”.
• Nodig leerlingen uit ook zelf antwoorden te bedenken. Hierdoor kun je zien wat leerlingen zelf al weten over het onderwerp. Of laat hen zelf op zoek gaan naar informatie, bijvoorbeeld via www.sense.info.
• Vraag door en nodig leerlingen uit zelf een mening te vormen over een onderwerp. Geef geen morele antwoorden, maar objectieve feitelijke informatie.
• Plaats de gevraagde informatie in een breder perspectief.
• Beantwoord een lastige vraag met een grapje, als dit past bij jouw manier van lesgeven.

6.Omgaan met reacties van leerlingen

Lessen seksuele vorming kunnen leiden tot uiteenlopende reacties van de leerlingen. Sommigen worden onrustig, maken grappen of dagen je uit met persoonlijke of andere ongemakkelijke vragen. Andere leerlingen wenden de hele les beschaamd het hoofd af. Hoe ga je daarmee om?

Tips hoe om te gaan met reacties van leerlingen

• Ga niet voorbij aan dat wat er gebeurt, vraag eventueel naar uitleg van een bepaalde opmerking of grap.
• Lastige vragen of discussies? Vraag de leerlingen wat zij zouden antwoorden of doen voordat je een antwoord geeft of ingrijpt.
• Vertel verlegen leerlingen na de les dat het je opviel dat ze stil waren. Vraag hen wat hiervan de reden was. En of je iets kunt doen waardoor ze zich beter voelen in de volgende les.
• Maak het persoonlijker, bijvoorbeeld door het stellen van vragen zoals: ‘Stel dat iemand iets kwetsends over jou zou zeggen …’, of ‘Wat als dit over je broer/zus gezegd zou worden?’.
• Probeer te veralgemeniseren of persoonlijke verhalen breder te trekken door betrouwbare kennis, bijvoorbeeld bevindingen uit onderzoek, te geven.
• Geef aan dat persoonlijke opvattingen niet goed of fout zijn; iedereen mag die hebben. Maar bij discussies hierover is het niet de bedoeling andere leerlingen opzettelijk te kwetsen.